(νεώτερη ενημέρωση)
Το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης διοργανώνει εκδήλωση αναγνώρισης του Στέφανου Λ. Τραχανά για την επί τέσσερις δεκαετίες εθελοντική, αδιάλειπτη, και ιδιαίτερα ποιοτική διδασκαλία μαθημάτων προχωρημένης φυσικής σε πολλές γενιές φοιτητών του Τμήματος, την Τετάρτη 26 Οκτωβρίου 2022, στις 15:00 Αμφιθέατρο Β’, κτίριο Φυσικής.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ:
– Χαιρετισμός από τον Γεώργιο Κοντάκη, Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης
– Χαιρετισμός από τον Αλέξανδρο Γεωργακίλα, Πρόεδρο του Τμήματος Φυσικής – Χαιρετισμός από τον Βασίλη Χαρμανδάρη, Πρόεδρο της Επιτροπής Σπουδών του Τμήματος Φυσικής
– Απονομή Τιμητικού Διπλώματος και Ονοματοδοσία Αμφιθεάτρου
– Ομιλία Στέφανου Τραχανά «Παίζει ακόμη ζάρια με τον κόσμο ο θεός;»
Μπορείτε να παρακολουθήσετε την εκδήλωση και την ομιλία του Στέφανου Τραχανά διαδικτυακά:
Ο Στέφανος Τραχανάς γεννήθηκε το 1943 στο Καβούσι Λασηθίου Κρήτης, από το δημοτικό σχολείο του οποίου και αποφοίτησε. Έκανε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γυμνάσιο Ιεραπέτρας και το νυχτερινό Γυμνάσιο Αγίου Αρτεμίου Αθηνών απ’ όπου και πήρε το απολυτήριό του. Σπούδασε στη Σχολή Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών για όλα τα έτη των σπουδών του. Όμως το ενδιαφέρον του στράφηκε από πολύ νωρίς στη θεωρητική φυσική την οποία και σπούδασε σε μεταπτυχιακό επίπεδο, αρχικά στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος» –με υποτροφία της Εθνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας– και αμέσως μετά (1971) στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Harvard με υποτροφία του πανεπιστημίου. Εν τούτοις –παρότι είχε περάσει με υψηλή διάκριση τις εξετάσεις του υποψήφιου διδάκτορα– απέτυχε να προσαρμοστεί στο πανεπιστημιακό περιβάλλον το οποίο τελικά εγκατέλειψε το 1973 αφήνοντας ανολοκλήρωτη τη διατριβή του.
Αναζητώντας μια νέα σχέση με τη φυσική –έξω από το πανεπιστημιακό πλαίσιο αυτή τη φορά– αφιέρωσε τα επόμενα δέκα χρόνια της ζωής του (1973-1983) στη συγγραφή ενός βιβλίου κβαντομηχανικής αρχικά, κι ενός βιβλίου διαφορικών εξισώσεων λίγο αργότερα, κυρίως για να απαντήσει δικά του εκκρεμή ερωτήματα παρά να διδάξει κάποιους άλλους. Καλλιέργησε έτσι μια ενδοστρεφή παιδαγωγική που επικεντρώνεται πρωτίστως στην ατελή κατανόηση του αντικειμένου από τον ίδιο το δάσκαλο παρά στις δυσκολίες της πρόσληψής του από το φοιτητή. Επιστρέφει σε πανεπιστημιακό περιβάλλον –και στην «ομαλή» ζωή– το 1983 όταν, μετά την έκδοση του πρώτου του βιβλίου, μια ομάδα ανθρώπων από το νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο Κρήτης –με πρωτεργάτη τον Λευτέρη Οικονόμου– έκρινε ότι το Τμήμα Φυσικής θα είχε κάτι να κερδίσει από την ανορθόδοξη εμπειρία του. Το πείραμα κρίθηκε μάλλον επιτυχές, και ως αποτέλεσμα αυτού συνεχίζει έκτοτε να διδάσκει στο Τμήμα Φυσικής, εκ περιτροπής όλα σχεδόν τα βασικά του μαθήματα.
Με έμφαση στην κβαντική θεωρία και τις διαφορικές εξισώσεις. Εν τούτοις η σχέση του με το Τμήμα θα παραμείνει άτυπη, χωρίς συμβατικές δεσμεύσεις και οικονομικό περιεχόμενο, το οποίο του επιτρέπει την ανεκτίμητη πολυτέλεια να εκτελεί το διδακτικό του έργο ως μια απόλυτα εθελοντική επιλογή. Η οργανική του θέση όλα αυτά τα χρόνια είναι στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Είναι Ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της εκδοτικής επιτροπής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, ενώ διετέλεσε Διευθυντής του οργανισμού από το 1984 έως το 2013. Το 2002 ανακηρύχθηκε σε Επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Από το Νοέμβριο του 2015 είναι Διευθυντής του Κέντρου Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis, το οποίο αποτελεί ιδιαίτερο τμήμα των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ) για τη δημιουργία και δωρεάν διάθεση Διαδικτυακών μαθημάτων σε όλους τους Έλληνες.
Σε αναγνώριση της διδακτικής προσφοράς του στο Τμήμα Φυσικής, το Πανεπιστήμιο Κρήτης τον αναγόρευσε το 2002 σε επίτιμο διδάκτορά του. Το 2012 του απονεμήθηκε το Εθνικό βραβείο εξαίρετης πανεπιστημιακής διδασκαλίας Ξανθόπουλου – Πνευματικού. Για το σύνολο της προσφοράς του τιμήθηκε το 2015 με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικα της Ελληνικής Δημοκρατίας.
πηγή: https://www.cretalive.gr/tags/panepistimio-kritis
(νεώτερη ενημέρωση)
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΤΡΑΧΑΝΑΣ: Πρέπει να αποφεύγω μαθήματα στο… “δικό” μου αμφιθέατρο
Το Τμήμα Φυσικής θα πραγματοποίησε εκδήλωση αναγνώρισης του Στέφανου Τραχανά, για την επί τέσσερις δεκαετίες εθελοντική, αδιάλειπτη, και ιδιαίτερα ποιοτική διδασκαλία μαθημάτων προχωρημένης φυσικής σε πολλές γενιές φοιτητών του Τμήματος.Το όνομά του δόθηκε σε ένα αμφιθέατρο του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ο ίδιος, βέβαια, θεωρεί σώφρων επιλογή να το… αποφεύγει!
Με αφορμή την αναγνώριση αυτή, ο κ. Τραχανάς μίλησε για τη δική του διαδρομή, την κοσμοθεωρία του και μας λύνει την απορία αν ο Θεός παίζει ζάρια μαζί μας…
Η σχέση σας με το Τμήμα Φυσικής κρατά 40 χρόνια. Πώς θα σας φανεί να βλέπετε το όνομά σας πλέον σε αμφιθέατρο στο οποίο έχετε διδάξει;
«Να εκφράσω πρώτα απ’ όλα τα αισθήματα ευγνωμοσύνης μου προς το Τμήμα Φυσικής και τους ανθρώπους του για την ευκαιρία που έδωσαν κάποτε σε μία «ανορθόδοξη περίπτωση», όπως η δική μου, να ζήσει μια δημιουργική ζωή αφιερωμένη σε όσα πραγματικά αγάπησε, τη διδασκαλία και το βιβλίο. Η ευγνωμοσύνη μου απευθύνεται, όμως, και πιο προσωπικά σ’ έναν πολύ ξεχωριστό άνθρωπο –τον Λευτέρη Οικονόμου– που είχε την τόλμη να εμπιστευτεί έναν παράξενο «τύπο», σαν εμένα, με αποδεδειγμένη ικανότητα να «χύνει το γάλα». Όπως επίσης και σε αγαπημένους φίλους όπως ο Φώτης Καφάτος, ο Γιώργος Γραμματικάκης και ο Πέτρος Δήτσας που επίσης συμμετείχαν στην… επιχείρηση διάσωσης!
Παραδόξως, το γάλα δεν το έχυσε τα χρόνια που ακολούθησαν –δεν μπορούσε να προδώσει την εμπιστοσύνη που του έδειξαν– και το αποτέλεσμα είναι να δέχεται σήμερα την εξαιρετική τιμή στην οποία αναφέρεστε. Ευτυχώς, δεν διδάσκω τώρα στο συγκεκριμένο αμφιθέατρο, γιατί ο νέος τρόπος διδασκαλίας που έχω υιοθετήσει τα τελευταία χρόνια –με ενεργό συμμετοχή των φοιτητών στην τάξη– απαιτεί επίπεδη αίθουσα με τραπέζια, οπότε δεν θα βρεθώ στην αμήχανη θέση που λέτε: Ο Τραχανάς να διδάσκει στο αμφιθέατρο Τραχανά! Το οποίο θα είχε, όμως, και τη χιουμοριστική πλευρά του.
Ο Ιωάννης Κονδυλάκης θα έγραφε σίγουρα ένα πολύ διασκεδαστικό διήγημα με αυτό το θέμα. Ο «επί του τοίχου δάσκαλος» να επιπλήττει τον ζωντανό εαυτό του για τα λάθη και τις «θολούρες» που μόλις εκτόξευσε «κατά των αθώων φοιτητών του». Η σώφρων τακτική εκ μέρους μου είναι, λοιπόν, να αποφεύγω μαθήματα σ’ αυτό το αμφιθέατρο!».
Έχω την αίσθηση πως οι φυσικοί κρύβετε μέσα σας έναν …καταπιεσμένο φιλόσοφο που κάποια στιγμή επαναστατεί. Αισθανθήκατε ποτέ έτσι;
«Αυτό που λέτε είναι κατάλοιπο της εποχής που η φυσική και η φιλοσοφία ήταν ένα, γι’ αυτό και ο τίτλος του διδάκτορα συνεχίζει να είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας (PhD)! Ενώ ακόμη παλιότερα ήμασταν όλοι στη… ζεστή αγκαλιά της θεολογίας. Όλα ήταν εκφάνσεις του θείου. Έχουμε επομένως κι έναν… καταπιεσμένο θεολόγο μέσα μας και τον βγάζουμε από καιρού εις καιρόν. Ας μην σας προξενήσει έκπληξη, λοιπόν, ότι η ομιλία μου στην εκδήλωση του Τμήματος Φυσικής θα έχει… θεολογικό θέμα! Ο τίτλος της είναι «Παίζει ζάρια με τον κόσμο ο Θεός; Πώς το φετινό βραβείο Νόμπελ έβαλε τίτλους τέλους στη μεγαλύτερη επιστημονική διαμάχη του 20ου αιώνα». Και δεν απευθύνεται μόνο σε φυσικούς.
Η ομιλία θα αναδείξει, όμως, και την άλλη όψη του φυσικού επιστήμονα. Τον δύσπιστο Θωμά που έχει μέσα του. Όχι τον άπιστο Θωμά –γιατί και η απιστία είναι μια ανεστραμμένη μορφή πίστης– αλλά τον δύσπιστο που δεν δέχεται τίποτα χωρίς τεκμήρια. Και επιτρέψτε μου να πω ότι αυτή η δέσμευση να υποβάλουμε στο βάσανο του πειράματος τις θεωρίες μας –και άρα να είμαστε διαρκώς ανοιχτοί στο ενδεχόμενο να έχουμε κάνει λάθος– αποτελεί και τη βαθύτερη ηθική αξία της επιστήμης. Τον βαθιά αντιδογματικό της χαρακτήρα. Ένα καλό αντίδοτο στον φανατισμό και στη μισαλλοδοξία που απειλούν ξανά τον ανθρώπινο πολιτισμό, όπως πολλές φορές στο παρελθόν».
Ποιά ήταν η διαμάχη στην οποία αναφέρεται ο τίτλος της ομιλίας σας και τί δουλειά έχει ο Θεός σ’ αυτήν;
«Ήταν μια διαμάχη –στην πραγματικότητα ένας επιστημονικός εμφύλιος– γύρω από τις επαναστατικές νέες ιδέες για τον κόσμο που έφερε μαζί της η κβαντομηχανική. Η πιο επιτυχημένη επιστημονική θεωρία όλων των εποχών. Η οποία όχι μόνο εξήγησε τον κόσμο –από τα άτομα έως το σύμπαν– αλλά και τον άλλαξε, μέσω της τεχνολογίας, όσο τίποτε άλλο στην ανθρώπινη ιστορία μέχρι τώρα. Οτιδήποτε κρατάμε σήμερα στα χέρια μας ή εξαρτώμαστε από αυτό –το κινητό μας, ένας φακός LED, ένας δείκτης λέιζερ, το διαδίκτυο ή μια μαγνητική τομογραφία– οφείλει την ύπαρξή του στην κβαντομηχανική.
Όμως αυτή η επαναστατική θεωρία είναι ταυτόχρονα ότι πιο παράξενο έχει συναντήσει ο ανθρώπινος νους. Αν τα αλλόκοτα πράγματα που συμβαίνουν στον κβαντικό μικρόκοσμο συνέβαιναν και στη δική μας ανθρώπινη κλίμακα, τότε ο κόσμος μας θα ήταν το απόλυτο τρελοκομείο! Όμως αυτή η τρέλα φαίνεται να έχει –για να θυμηθούμε τον Άμλετ– «μια μέθοδο μέσα της»: Πίσω της βρίσκεται μία μόνο βασική ιδέα που ακούει στο όνομα Κύματα Πιθανότητας. Μια τρομοκρατική έκφραση από την οποία κρατάμε μόνο τη δεύτερη λέξη: Πιθανότητες.
Ότι στον μικρόκοσμο, σχεδόν τίποτα δεν είναι βέβαιο και τα φυσικά γεγονότα μόνο με πιθανότητες μπορούν να προβλεφτούν. Ο Θεός παίζει ζάρια με τον κόσμο λοιπόν –αυτό λέει η κβαντομηχανική- και κάπως έτσι μπλέξαμε και το Θεό στις… δουλειές μας! Με τον Αϊνστάιν, από τη μία μεριά να υποστηρίζει ότι ο Θεός δεν κάνει τέτοια… κακά πράγματα –να παίζει ζάρια δηλαδή– και τον αρχηγό της άλλης παράταξης, τον μεγάλο Δανό φυσικό Νιλς Μπορ, να λεει ότι αυτό ακριβώς κάνει. Έφτιαξε έναν πιθανοκρατούμενο κόσμο. Και το πείραμα –αυτό το ανώτατο δικαστήριο της Φυσικής– να δικαιώνει τελικά τον Μπορ και να τερματίζει μια διαμάχη ηλικίας περίπου εκατό χρόνων!
Η απονομή του φετινού βραβείου Νόμπελ στους πειραματικούς φυσικούς που σχεδίασαν και εκτέλεσαν τα σχετικά πειράματα, έβαλε πράγματι τους τίτλους τέλους σ’ ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια την ιστορία της επιστήμης.
Ας κάνουμε όμως τελείως σαφές ότι η αναφορά στο Θεό σε όλα τα παραπάνω δεν έχει θρησκευτικό περιεχόμενο. Είναι καθαρά συμβολική. Ο Θεός δεν είναι επιστημονική έννοια. Η ύπαρξή του ούτε να επιβεβαιωθεί μπορεί αλλά ούτε και να διαψευστεί. Οι περί Θεού προβληματισμοί είναι έξω από την αρμοδιότητα της Φυσικής Επιστήμης».
Τί να περιμένουμε αύριο από τους φοιτητές που σήμερα γεμίζουν τα αμφιθέατρα του Πανεπιστημίου Κρήτης;
«Από πολλές πλευρές είναι σίγουρα τυχεροί φοιτητές έστω κι αν το δώρο της νεότητας δεν τους επιτρέπει πάντα να το δουν αυτό πολύ καθαρά. Σύμφωνα με την τελευταία διεθνή αξιολόγηση, σπουδάζουν στο καλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας από ερευνητική άποψη ενώ η στενή συνεργασία του πανεπιστημίου με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που τους δίνονται.
Από κει και πέρα αρχίζουν οι προσωπικές τους επιλογές και η αναζήτηση εκείνων των βαθύτερων ενδιαφερόντων τους γύρω από τα οποία θα συγκροτηθεί αργότερα η ταυτότητά τους ως επαγγελματιών επιστημόνων, ως σκεφτόμενων ανθρώπων και ως πολιτών. Ο τρόπος που ζήσαμε και στοχαστήκαμε τα φοιτητικά μας χρόνια έχει καθοριστική επίδραση στο είδος της ζωής που θα κάνουμε.
Μιλώντας από την πλευρά των δικών μου ατομικών και κοινωνικών αξιών, θα ήμουν ευτυχής αν ένα σημαντικό ποσοστό των φοιτητών μας έπαιρνε φεύγοντας από το πανεπιστήμιο –πέρα από μια στέρεη γνώση του αντικειμένου που σπούδασε- και δυο γενικότερες «στάσεις ζωής».
α) Ό,τι κάνουμε να το κάνουμε με μεράκι. Η αγάπη για τη δουλειά μας δεν είναι ικανή συνθήκη, είναι όμως σίγουρα αναγκαία για μια ικανοποιητική ζωή.
β) Η ανεξάρτητη σκέψη. Αν έτσι αισθανθούν να μην διστάσουν να αναζητήσουν τους δικούς τους δρόμους μακρυά από τους «τυφλοσούρτες» των γονιών και των δασκάλων τους. Θα ζήσουν σε καιρούς πολύ διαφορετικούς από εκείνους στους οποίους ζήσαμε εμείς και τα διανοητικά εργαλεία που θα χρειαστούν σίγουρα δεν θα είναι τα δικά μας.
Κρίνοντας από την «εικόνα» που φτάνει σε μένα, μπορώ να αισιοδοξήσω ότι το αποτέλεσμα θα είναι μια καλύτερη Ελλάδα».
Κατηγορίες:ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
physicsgg 
Καταπληκτικός! Απόλαυσα και τα βιβλία του αλλά και πολλές διαλέξεις του στην Κβαντομηχανική στο «Mathesis». Υποκλίνομαι! Αξίζει όλες τις τιμές!
Είχα την τύχη να τον έχω καθηγητή.
Απίστευτη εμπειρία!
Η δουλειά στο mathesis είναι, εκτός από άριστη, και ιδιαίτερα πρωτοποριακή. Αλλά η ζωντανή επαφή ανεπανάληπτη. Θυμάμαι ακόμα και τα πειράγματα που αντάλλασε με τους φοιτητές.
Το να συνυπάρχουν σε ένα και μόνο άτομο η βαθιά γνώση του αντικειμένου, το χάρισμα της τέχνης του δασκάλου και η διάθεση προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, είναι μία σπάνια συγκυρία με λαμπρά αποτελέσματα για το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Να είσαι πάντα καλά Στέφανε.