Το βιβλίο «Μαθηματικά, Φιλοσοφία και Τεχνητή Νοημοσύνη» κυκλοφορεί από τις εκδ. «Ευρασία», σε μετάφραση της Ανδρομάχης Σπανού και επιστημονική επιμέλεια του Γιώργου Λ. Ευαγγελόπουλου, ο οποίος πρόθυμα δέχτηκε να μας παρουσιάσει το σκεπτικό της έκδοσής του
Σπύρος Μανουσέλης – efsyn.gr
Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδ. «Ευρασία», θαυμάσια μεταφρασμένο και επιμελημένο, ένα μικρό αλλά πολύ πυκνό σε ιδέες βιβλίο με τίτλο «Μαθηματικά, Φιλοσοφία και Τεχνητή Νοημοσύνη».
Πρόκειται για την περίφημη συζήτηση ανάμεσα σε δύο Αμερικανούς αδιαμφισβήτητους πρωταγωνιστές της Τεχνητής Νοημοσύνης: τον Gian-Carlo Rota, κορυφαίο μαθηματικό του MIT (Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης) και τον θεωρητικό φυσικό David H. Sharp. Ένας διάλογος για τις αμφίδρομες και συχνά υπόρρητες σχέσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης με τη μαθηματική και φιλοσοφική σκέψη.
Ο Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος εισηγήθηκε, επιμελήθηκε τη μετάφραση και έγραψε έναν κατατοπιστικό πρόλογο για την ελληνική έκδοση. Του ζητήσαμε λοιπόν να μας εξηγήσει αναλυτικά το σκεπτικό της ένταξης αυτού του ερεθιστικού διαλόγου στη σειρά «διάΛεξεις».
● Γιατί επιλέξατε να μεταφραστεί ο συγκεκριμένος διάλογος, ο οποίος από κάποιους θα μπορούσε να θεωρηθεί «γερασμένος»; Τι είναι αυτό που καθιστά αυτό το κείμενο επίκαιρο;
Είναι καίριας σημασίας η ερώτησή σας και σας ευχαριστώ γι’ αυτήν. Ο διάλογος ανάμεσα στον αείμνηστο Gian-Carlo Rota και τον David H. Sharp δημοσιεύθηκε, το 1985, στο περιοδικό «Los Alamos Science». Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρων, πρώτον, γιατί γίνεται ανάμεσα σε δύο επιστήμονες με ευρύτατη παιδεία, τον μαθηματικό και φιλόσοφο, Rota (ο οποίος εκτός από την καθοριστική συμβολή του στην ανάπτυξη της Συνδυαστικής, δίδασκε και τη φαινομενολογία του Heidegger και του Husserl στο ΜΙΤ) και τον φυσικό, Sharp, που τότε ήταν επικεφαλής της ομάδας μελέτης των πολύπλοκων συστημάτων (complex systems) στο Los Alamos.
Δεύτερον, γιατί τα θέματα τα οποία συζητούν είναι όντως επίκαιρα (π.χ., η ανάγκη για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διεπιστημονική προσέγγιση κρίσιμων ερευνητικών ζητημάτων που αφορούν τις φυσικές και τις βιολογικές επιστήμες, όπως και τις τεχνολογικές εφαρμογές τους, ενώ τα όσα εκθέτουν ως «προβλήματα» που αντιμετωπίζει η τεχνητή νοημοσύνη για την ανάπτυξή της εξακολουθούν, σε μεγάλο βαθμό, να μην έχουν επιλυθεί, παρά την σημαντικότατη ερευνητική πρόοδο που σημειώθηκε έκτοτε σε αυτόν τον κλάδο).
Τρίτον και ενδεχομένως κυριότερο, ορισμένα από τα θέματα της συζήτησής τους είναι κάτι περισσότερο από επίκαιρα για όσους θεραπεύουν τις θετικές επιστήμες, καθώς έχουν διαχρονικό χαρακτήρα (π.χ., πώς ορίζεται και σε τι συνίσταται η έννοια της «παραγωγικότητας» στην έρευνά τους, γιατί οι «φτασμένοι» επιστήμονες σπάνια τολμούν να αλλάξουν ερευνητικό πεδίο, εάν υπάρχει η έννοια της μόδας στα Μαθηματικά όπως στις τέχνες, πώς μπορούν άλλοι κλάδοι, όπως η ψυχολογία, να μας διαφωτίσουν για τα διαφορετικά είδη μαθηματικών και λοιπών δεξιοτήτων που διαθέτουμε εμείς οι άνθρωποι κ.λπ.). Τέλος, ας σημειωθεί ότι έτυχε εξαιρετικής μετάφρασης από την καλή θεωρητική φυσικό και έγκριτη μεταφράστρια Ανδρομάχη Σπανού.
● Όπως αναφέρετε στον Πρόλογό σας, αυτός ο διάλογος αποτελεί μια συζήτηση περί ορίων. Μπορούμε σε αυτό το πλαίσιο να θεωρήσουμε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν πρέπει να θεωρείται ως ένα αμιγώς τεχνοεπιστημονικό εγχείρημα και ότι τα όριά της τα θέτουν, εκτός από τις τεχνολογικές εξελίξεις και την επιστημονική πρόοδο, και οι φιλοσοφικές απόψεις και αναζητήσεις των ερευνητών της;
Δεν είμαι ειδικός στην τεχνητή νοημοσύνη, ούτε, κατά συνέπεια, στην αποκαλούμενη «φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης», όμως θα επιχειρήσω να απαντήσω στο ερώτημά σας, όσο πιο συνετά μπορώ. Μπορεί να φαίνεται περίεργο στο ευρύ κοινό αλλά τη σύγχρονη φιλοσοφική έρευνα απασχολεί και η «φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης».
Υπενθυμίζω εν προκειμένω την πεσιμιστική αντιμετώπιση της «τεχνητής νοημοσύνης» της πρώτης γενιάς (όπως και των προοπτικών της) από τον Αμερικανό φιλόσοφο Hubert Dreyfus (1), ο οποίος στήριξε την όντως βαθυστόχαστη κριτική του, που αφορούσε στα τότε θεμέλια του κλάδου, στο έργο των φαινομενολόγων φιλοσόφων Merleau-Ponty και Heidegger. Δεν συμμερίζομαι την απαισιοδοξία του.
Το βέβαιο είναι ότι οφείλουμε να συζητήσουμε, πρώτον, ποια είναι τα φιλοσοφικά ερωτήματα που εγείρονται κατά την απόπειρα θεμελίωσης του κλάδου της τεχνητής νοημοσύνης και, δεύτερον, ποιες είναι οι ευρύτερες φιλοσοφικές αλλά και κοινωνικές συνέπειες των εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης, όχι απλώς στον βιομηχανικό τομέα αλλά σε πλήθος δραστηριοτήτων του σύγχρονου ανθρώπου και εκφάνσεων της καθημερινής του ζωής [τις δεύτερες συζητεί διεισδυτικά ο σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, στο βιβλίο του «Από την Βιομηχανική Επανάσταση στην Τεχνολογική – Στον αστερισμό ενός αβέβαιου μέλλοντος» (2)].
Οσον αφορά την πρώτη κατηγορία φιλοσοφικών ερωτημάτων, που αφορά τα θεμέλια του κλάδου, ας μου επιτραπεί να παραπέμψω στο άρθρο του πρωτοπόρου στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, καθηγητή John McCarthy, «The Philosophy of AI and the AI of Philosophy» (3). Σε αυτό αναπτύσσεται το εύλογο επιχείρημα ότι η τεχνητή νοημοσύνη «μοιράζεται» με τη φιλοσοφία κρίσιμες για την θεμελίωσή της έννοιες, όπως αυτές της «πράξης», της «συνείδησης», της «επιστημολογίας» –δηλαδή τι και πώς μπορούμε να «γνωρίζουμε» από τον κόσμο που μας περιβάλλει– όπως και της «ελεύθερης βούλησης».
Επιπλέον, τη σημασία της έννοιας της «προθετικότητας», όπως και αυτής του «περικειμένου» (context) από την οποία εξαρτάται η κατανόηση ενός νοήματος, συζητούν, με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, οι Rota και Sharp. Συνοψίζοντας, ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι τη δήλωσή σας, ότι τα «όρια» στην έρευνα της τεχνητής νοημοσύνης τα θέτουν (και) οι φιλοσοφικές απόψεις και αναζητήσεις των ερευνητών της, συνίσταται ακριβώς στις διαφορετικές φιλοσοφικές προσεγγίσεις εννοιών που αφορούν στα θεμέλια του κλάδου.
● Τα Μαθηματικά αποτελούσαν κάποτε αναπόσπαστο και θεμελιακό τμήμα της Φιλοσοφίας. Σήμερα, αντίθετα, φαίνεται πως σχετίζονται περισσότερο με την Επιστήμη. Άραγε, η εξέλιξη των Μαθηματικών εξακολουθεί να επηρεάζει –και πώς;– τη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη;
Η απάντησή μου στο τελευταίο αυτό ερώτημά σας έχει δύο σκέλη. Πρώτον, η σχέση της φιλοσοφίας με τα μαθηματικά δεν επηρεάζεται από την ανάπτυξη των θετικών επιστημών με τον ίδιο τρόπο που επηρεάζεται η αντίστοιχη σχέση των θετικών επιστημών με τη φιλοσοφία. Το εξηγεί ωραία ο Διονύσιος Α. Αναπολιτάνος στη μελέτη του «Ορθολογικότητα στη φιλοσοφία και τις επιστήμες» (4), όπου παρατηρεί ότι στο παρελθόν ιδιαίτερα, αλλά και τώρα, περιοχές που παραδοσιακά ανήκαν στη φιλοσοφία εκχωρήθηκαν στις νεογέννητες επιστήμες, όταν αυτές, ως κλάδοι του επιστητού, οροθετήθηκαν μεθοδολογικά και άρχισαν να μελετώνται με προεξάρχον το στοιχείο διασύνδεσης θεωρίας και παρατηρησιακών δεδομένων.
Όμως, τα μαθηματικά διαφέρουν από, π.χ., τη φυσική και τη βιολογία, στον βαθμό που για τον έλεγχο της ορθότητας των πρώτων αρχών και των αποτελεσμάτων τους δεν απαιτείται διαμεσολάβηση κάποιας εμπειρικής πραγματικότητας, οπότε δεν υπάρχει γι’ αυτά το δίπολο θεωρία – πείραμα/παρατήρηση. Η Φιλοσοφία γειτνιάζει με τα Μαθηματικά, παρ’ όλη τη μεγαλύτερη μεθοδολογική της ρευστότητα, διότι είναι δραστηριότητα επιχειρηματολογική και, κατ’ αναλογίαν προς τα Μαθηματικά, δραστηριότητα που δεν χρειάζεται απαραίτητα εμπειρική υποστήριξη για να συνεχίσει να υπάρχει. Δεύτερον, από την άλλη, όμως, σύγχρονα επιτεύγματα σε διάφορους κλάδους των Μαθηματικών ή στη μαθηματική λογική μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη αποσαφήνιση κρίσιμων εννοιών της Φιλοσοφίας.
Έτσι, π.χ., ο διακεκριμένος Ελληνας λογικολόγος (logician), Γιάννης Ν. Μοσχοβάκης, έχει σε επιστημονικές του δημοσιεύσεις υποστηρίξει ότι η μαθηματική λογική μπορεί να προσφέρει πολλά στην καλύτερη κατανόηση της θεωρίας της σημασίας του Frege (5) εξέλιξη που ενδιαφέρει ιδιαιτέρως και την προβληματική για τα θεμέλια της τεχνητής νοημοσύνης, όπως προκύπτει από τον διάλογο των Rota και Sharp και όσα προανέφερα απαντώντας στη δεύτερη ερώτησή σας.
1. Hubert L. Dreyfus, «Τι δεν μπορούν ακόμη να κάνουν οι υπολογιστές;», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2001.
2. Προκόπιος Παυλόπουλος, «Από την Βιομηχανική Επανάσταση στην Τεχνολογική – Στον αστερισμό ενός αβέβαιου μέλλοντος», Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2019.
3. Υπάρχει στο link: http://jmc.stanford.edu/articles/aiphil2/aiphil2.pdf . Εξαιρετικό, καθότι απολύτως περιεκτικό, περιλαμβάνοντας και ενότητα για τη «φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης», είναι και το λήμμα της έγκυρης «Stanford Encyclopedia of Philosophy»
4. Διονύσιος Α. Αναπολιτάνος, «Ορθολογικότητα στη φιλοσοφία και τις επιστήμες: παραλλαγές, συγκρίσεις, θέσεις», στο «Λαβύρινθοι, γνωσιολογικά ρήγματα, φιλοσοφικά σπαράγματα και παραμυθίες – 29 κείμενα φιλοσοφίας», Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 2016, σσ. 65-75.
5. Βλ. τις εργασίες του Γιάννη Ν. Μοσχοβάκη, «Sense and denotation as algorithm and value», καθώς και «A logical calculus of meaning and synonymy».
Κατηγορίες:ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
physicsgg 
Σχολιάστε