Ο άνθρωπος που κάθεται απέναντί μου έχει ταξιδέψει στο Διάστημα. Δρ Σκοτ Παραζίνσκι, το όνομά του, ετών 53, βετεράνος αστροναύτης της ΝΑSΑ και γιατρός. Πέντε αποστολές με το διαστημικό λεωφορείο στο ενεργητικό του καθώς επίσης επτά διαστημικοί περίπατοι (space walks). Από πού ν’ αρχίσω; Δοκιμάζω με την έσχατη πρόταση του μυθιστορήματος «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», του Αρθουρ Κλαρκ: «Θεέ μου, είναι γεμάτο αστέρια», λέει ο αστροναύτης Φρανκ Μπόουμαν ατενίζοντας την απεραντοσύνη του Σύμπαντος.

«Λοιπόν, είναι «γεμάτο αστέρια» εκεί πάνω;» ακούω τον εαυτό μου να λέει και συνειδητοποιώ ότι είναι μια μάλλον ηλίθια ερώτηση αλλά είναι πολύ αργά. Ο Σκοτ Παραζίνσκι είναι γεμάτος κατανόηση όμως – άμεσος, χαμογελαστός, προσιτός, ένας απλός άνθρωπος (που όμως έχει πάει στο Διάστημα). «Ω, ναι, είναι γεμάτο αστέρια», αποκρίνεται. «Ο Καρλ Σαγκάν είχε γράψει για δισεκατομμύρια άστρα. Εγώ λέω, τρισεκατομμύρια. Οταν βρίσκεσαι εκεί πάνω, εκεί έξω, δεν υπάρχει ατμόσφαιρα που να αλλοιώνει αυτό που βλέπεις. Τα άστρα δεν τρεμουλιάζουν, όπως όταν τα κοιτάζεις από τη γήινη επιφάνεια. Κι όταν το μάτι σου συνηθίσει στο σκοτάδι, αρχίζεις και βλέπεις τα πάντα, κυρίως τους άπειρους γαλαξίες. Ολα αυτά τα γιγαντιαία γαλακτοειδή, νηματοειδή συμπλέγματα. Είναι μια τρομακτική, αδιανόητη ομορφιά».

Βιάζομαι να τον ρωτήσω για την εμπειρία του διαστημικού περιπάτου: να αιωρείσαι στο απόλυτο κενό του Σύμπαντος. «Θυμίζει λίγο την αίσθηση που έχεις όταν βρίσκεσαι κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αιωρείσαι ακόμα και μέσα στη στολή σου, τα πέλματά σου δεν έρχονται σε άμεση επαφή με τις σόλες των διαστημικών παπουτσιών. Την πρώτη φορά που βγαίνεις στο κενό, θες να φέρεις σε πέρας την αποστολή που έχεις αναλάβει. Στη δεύτερη και την τρίτη φορά είσαι πιο χαλαρωμένος και μπορείς όντως να εκτιμήσεις καλύτερα την ασύλληπτη αυτή εμπειρία. Είσαι πάντοτε απορροφημένος από όσα πρέπει να κάνεις βάσει της εκπαίδευσης που έλαβες και της αποστολής που έχεις αναλάβει. Επειτα όμως κοιτάς τη Γη και βλέπεις τα Ιμαλάια ή ξεχωρίζεις την Κύπρο και την Κρήτη – υπέροχες, θαυμαστές εικόνες. Είναι μια εμπειρία που σε σφραγίζει τόσο βαθιά ώστε, αναπόφευκτα, βρίσκεις χρόνο για να κοιτάξεις γύρω σου και να σκεφτείς πού βρίσκεσαι και τι σου συμβαίνει. Βεβαίως, το να σε στείλουν στο Διάστημα είναι μια πανάκριβη επιχείρηση. Κάθε λεπτό είναι πολύτιμο. Υπάρχουν όμως και κάποια κενά από τη μια δουλειά στην επόμενη. Επίσης, στο ξεκίνημα και στο τελείωμα της κάθε μέρας, όπως κάνει κι ένας άνθρωπος στη Γη, είσαι μόνος με τον εαυτό σου. Προσωπικά περνούσα ένα μισάωρο μπροστά στο παράθυρο, παρατηρώντας τα άστρα και τη Γη».

Απρόοπτα

Ο κ. Παραζίνσκι έχει περάσει συνολικά 1.019 ώρες (8 εβδομάδες) στο Διάστημα, περιλαμβανομένων 47 ωρών διαστημικών περιπάτων. Είναι ο αστροναύτης που έχει απομακρυνθεί από την τρύπα εξόδου του λεωφορείου περισσότερο από κάθε άλλον για να επισκευάσει ένα ηλιακό πάνελ στον Διαστημικό Σταθμό. «Είχα κάμποσα απρόοπτα», σχολιάζει γελώντας. «Στην τελευταία μου αποστολή έπρεπε να επιδιορθώσουμε αυτό το ηλιακό πάνελ και είχα όντως απομακρυνθεί από την έξοδο όσο κανένας προηγουμένως όντας βεβαίως συνδεδεμένος με το διαστημικό λεωφορείο με ένα λεπτό, ανθεκτικό μεταλλικό κορδόνι. Ηταν μια διαδρομή στο κενό περίπου σαράντα πέντε λεπτών για να πάω στο σημείο της βλάβης. Υπόψη, η ρεζέρβα στο οξυγόνο μας διαρκεί μισή ώρα από τη στιγμή που θα ανάψει η ένδειξη. Ωστόσο, ακόμα και σε τέτοιες στιγμές και καταστάσεις πρέπει να παρθούν κάποιες κρίσιμες αποφάσεις. Η ΝΑSΑ αποφάσισε τότε ότι αυτή η βλάβη ήταν σοβαρή και έπρεπε να φτιαχτεί παρά τους κινδύνους. Είναι ζωτικής σημασίας η ομαδική δουλειά, το κέντρο ελέγχου που παρακολουθεί κάθε σου κίνηση και μπορεί να σε προειδοποιήσει, οπότε υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας».

Τώρα, που είναι βετεράνος, τον ρωτώ πόσο τον έχει αλλάξει αυτή η εμπειρία. «Οσοι έχουμε πάει στο Διάστημα, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, επιστρέφουμε στη Γη με μια αφύπνιση απέναντι σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Από εκεί ψηλά αντιλαμβάνεσαι με μοναδικό τρόπο πόσο εύθραυστη είναι η Γη. Βλέπουμε τη ρύπανση στη Σιβηρία και στους ωκεανούς. Βλέπεις ακόμα και τα πλοία, μικρές κουκκίδες που αφήνουν πίσω τους καφέ απόνερα. Το πιο άσχημο πράγμα από το Διάστημα είναι οι πόλεις. Μια τεράστια γκριζάδα, ενώ η φύση είναι κάτι απίστευτο. Ο αστροναύτης χαζεύει τη σκοτεινή απεραντοσύνη και τη μαγεία των αστεριών, αλλά πολύ συχνά αυτό που τον μαγνητίζει περισσότερο είναι ο υπέροχος μπλε πλανήτης».

Ερχόμενος φέτος στην Ελλάδα ένιωσα ότι επιστρέφω σπίτι μου

Ο Σκοτ Παραζίνσκι είχε αποφασίσει από τα πέντε του ότι θα γινόταν αστροναύτης. «Ο πατέρας μου εργαζόταν ως μηχανικός στο διαστημικό πρόγραμμα Απόλλων που θα έστελνε αστροναύτες στη Σελήνη. Το σπίτι ήταν γεμάτο εικόνες και αφίσες με πυραύλους και τα πρώτα μου διαβάσματα ήταν για τους πρωτοπόρους εξερευνητές: Κουστό, Μάλορι, Ιρβάιν, Χίλαρι, Γιούρι Γκαγκάριν, Τζον Γκλεν. Σκεφτόμουν ότι αυτό ήθελα: να γίνω εξερευνητής».

Αργότερα, ο πατέρας του ανέλαβε υπεύθυνος του διεθνούς μάρκετινγκ της Μπόινγκ κι έτσι η οικογένεια έζησε σε διάφορα μέρη ανά τον κόσμο – ανάμεσα σε αυτά και την Αθήνα, για τρία περίπου χρόνια, στα μέσα της δεκαετίας του ’70. Οπως μου είπε ο Σκοτ Παραζίνσκι, χάρη στην πρόσκληση του Linkage Network για την ομιλία του, την περασμένη Πέμπτη, στο κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», ένιωσε ότι «επιστρέφει σπίτι του».

Ομως, εκτός από το Διάστημα, τον Σκοτ τον ενδιέφερε και η ιατρική. «Εγινα γιατρός για να προσφέρω αλλά και διότι κατάλαβα νωρίς ότι στη διαστημική εποχή θα πρέπει να έχουμε άριστη γνώση του πώς προσαρμόζεται ο ανθρώπινος οργανισμός σε συνθήκες ακραίες και εχθρικές όπως είναι το Διάστημα».

Ο Σκοτ Παραζίνσκι διετέλεσε προσωπικός γιατρός του διάσημου Τζον Γκλεν, όταν αυτός σε ηλικία 77 ετών ταξίδεψε ξανά στο Διάστημα (ο Γκλεν ήταν ο πρώτος Αμερικανός αστροναύτης που βρέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη, το 1962). «Βετεράνος στην Αεροπορία των Πεζοναυτών, στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κορέα, πέρα από ένα μικρό πρόβλημα ισορροπίας όταν γυρίσαμε, δεν είχε κανένα πρόβλημα», μου λέει.

Θυμάμαι τον Εντ Χάρις να υποδύεται τον Τζον Γκλεν στο επικό φιλμ «Κατάλληλοι άνθρωποι» (The Right Stuff, 1982) και τον ρωτάω πόσο επίπονη είναι η εκπαίδευση για να γίνει κάποιος αστροναύτης. «Σε υποβάλλουν σε κάθε τύπου ιατρική εξέταση. Η NASΑ θέλει οι άνθρωποι που θα προσλάβει, και για τους οποίους θα ξοδέψει εκατομμύρια δολάρια των φορολογούμενων για να τους εκπαιδεύσει, να παραμείνουν στο πρόγραμμα. Οπότε αν το παραμικρό δεν είναι εντάξει με τον οργανισμό σου, σε «κόβουν»». Μου περιγράφει ένα ειδικό τεστ στη συνέχεια που μου θυμίζει ακόμα περισσότερο την ταινία «Οι κατάλληλοι άνθρωποι»: «Λέγεται «προσωπική διάσωση»: σε βάζουν σε ένα ερμητικά κλειστό κουτί, συνδέοντάς σε με ηλεκτρόδια, το οποίο υποτίθεται ότι ίσως χρειαστεί να μεταφέρει έναν αστροναύτη από ένα διαστημικό λεωφορείο σε ένα άλλο. Στην ουσία είναι τεστ για κλειστοφοβία», σχολιάζει βάζοντας τα γέλια. «Εμένα με πήρε ο ύπνος. Ετσι πέρασα το τεστ».

Λάτρεψα την πολυπολιτισμικότητα του Διαστημικού Σταθμού

Το 1961, χρονιά που γεννιόταν ο Σκοτ Παραζίνσκι, ο πρόεδρος Κένεντι έλεγε ότι «θα στείλουμε άνθρωπο στη Σελήνη και θα τον φέρουμε πίσω με ασφάλεια πριν από το πέρας της δεκαετίας. Και θα το κάνουμε όχι επειδή είναι εύκολο αλλά επειδή είναι δύσκολο». Ενα τέτοιο όραμα από τους πολιτικούς ηγέτες μοιάζει να απουσιάζει σήμερα. «Προσωπικά, παρατηρώντας πώς εξελίσσεται το διαστημικό πρόγραμμα, αισθάνομαι κάπως άβολα», λέει ο κ. Παραζίνσκι. «Είχαμε το πρόγραμμα με τα διαστημικά λεωφορεία σε πλήρη οργασμό, σε συνδυασμό με τις αποστολές στον Διαστημικό Σταθμό. Ηταν κάτι συναρπαστικό, μια μεγάλη πρόκληση. Πλέον τα προγράμματα αυτά εξαρτώνται οικονομικά σε μεγάλο βαθμό από ιδιώτες όπως η Blue Origin, η Sierra Nevada Corporation και άλλες εταιρείες. Ελπίζω ότι σύντομα η αμερικανική κυβέρνηση θα πάρει την απόφαση να στείλει επανδρωμένη αποστολή στον Αρη. Αυτός πλέον είναι ο απόλυτος στόχος της εξερεύνησης του ανθρώπου στο Διάστημα. Το πρόβλημα είναι ότι, όταν υπάρχουν διακρίσεις στη χρηματοδότηση, το πρώτο πράγμα που κόβεται είναι το Διάστημα», λέει γελώντας, προσθέτοντας όμως: «Θυμίζω ότι το πρόγραμμα “Απόλλων” με στόχο τη Σελήνη έφτασε στο απόγειό του σε εποχή μεγάλης κρίσης για την Αμερική, όταν ο πόλεμος του Βιετνάμ βρισκόταν στο αποκορύφωμά του».

Τον ρωτώ γιατί μετά το 1972 εγκαταλείψαμε τόσο εύκολα τη Σελήνη. «Οι αποστολές στη Σελήνη βασίστηκαν σε ένα μάλλον κοντόφθαλμο όραμα τελικά: να νικήσουμε τους Σοβιετικούς, να πάμε πρώτοι και να φυτέψουμε τη σημαία. Φτάσαμε εκεί αλλά, επιστημονικά μιλώντας, οι έρευνες που έγιναν ήταν πενιχρές. Ξέρουμε πολλά για τη Σελήνη, έχουμε όμως να μάθουμε πολύ περισσότερα. Η μεγάλη πρόκληση είναι να ξαναπάμε στη Σελήνη και να στήσουμε μεγάλα ραδιοτηλεσκόπια μέσα σε μεγάλους κρατήρες στην άλλη πλευρά της Σελήνης, όπου δεν θα παρεμβάλλεται κανένας θόρυβος από ραδιοκύματα από τη Γη. Ετσι θα μπορέσουμε ακόμα καλύτερα να μελετήσουμε την ίδια την αρχή του χρόνου, του σύμπαντος. Επίσης, αυτό θα είναι ένα γερό τεστ για την παραμονή μας στον Αρη: η αμμώδης επιφάνεια της Σελήνης, οι μηχανισμοί συντήρησης ζωής που θα χρειαστούν εκεί δεν διαφέρουν πάρα πολύ από όσα ισχύουν και για τον Αρη. Μια ολλανδική μη κερδοσκοπική εταιρεία μελετάει σοβαρά τον σχεδιασμό επανδρωμένης αποστολής άνευ επιστροφής (σ.σ.: το σχέδιο Mars One), ζητώντας εθελοντές απ’ όλο τον κόσμο. Αν δεν κάνω λάθος, υπάρχουν 80.000 αιτήσεις – από ανθρώπους που ξέρουν πως, αν επιλεγούν, δεν θα ξαναγυρίσουν στη Γη. Πάντως, με το υπάρχον, συμβατικό πυραυλικό σύστημα και υπολογίζοντας τις τροχιές της Γης και του Αρη γύρω από τον Ηλιο, ώστε να βρεθούν στο κοντινότερο δυνατό σημείο, μπορούμε να πάμε στον Αρη σε 7-9 μήνες. Παραμένουμε στην επιφάνειά του για μια πλήρη περιστροφή του Αρη γύρω από τον Ηλιο, που για εμάς ισοδυναμεί με δύο χρόνια περίπου, ώστε να βρεθούν ξανά Γη και Αρης σε παρόμοια θέση, ώστε να ξεκινήσει, αν είναι, η διαδικασία επιστροφής. Δεν είναι εύκολη υπόθεση, πιστεύω όμως ότι θα προλάβουμε να ζήσουμε αυτή την εμπειρία, να δούμε ανθρώπους στον πλανήτη Αρη. Και θέλω να πιστεύω ότι θα είναι μια κοινή προσπάθεια από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, τον Καναδά, τη Ρωσία, την Κίνα, την Ιαπωνία. Ενα από τα πράγματα που λάτρεψα στον Διαστημικό Σταθμό είναι αυτή η πολυπολιτισμικότητα που τον διακρίνει. Υπάρχουν φυσικά εντάσεις αλλά είναι ένα υπέροχο στοιχείο αυτή η μείξη».

Οι Κινέζοι προχωρούν

Στην αυγή του 21ου αιώνα, ποια είναι η φύση της «κούρσας του Διαστήματος»; «Δεν μπορώ να μιλήσω εκ μέρους της ΝΑSΑ, νομίζω όμως ότι οι Κινέζοι έχουν προχωρήσει πολύ στα διαστημικά τους προγράμματα και πιστεύω ότι σε λίγα χρόνια θα δούμε Κινέζους “taikonauts” -οι Αμερικανοί λεγόμαστε “αστροναύτες”, οι Ρώσοι “κοσμοναύτες”, οι Κινέζοι αυτοαποκαλούνται “taikonauts”- να προσσεληνώνονται και ίσως να τους δούμε να φτάνουν και μόνοι τους στον Αρη».

Ρωτάω τον Σκοτ αν του λείπει το Διάστημα. Καμία έκπληξη η απάντησή του: φυσικά και του λείπει. «Νομίζω ότι έτσι όπως εξελίσσονται τα ιδιωτικά ταξίδια στο Διάστημα, σύντομα θα κάνω άλλη μια βόλτα. Ξέρετε, τέλη της χρονιάς, η Virgin Galactic του Μπράνσον θα πετάξει με οκτώ επιβάτες. Θα είναι μια εμπειρία κοντινή σε αυτό που βιώνει και βλέπει ένας αστροναύτης. Εξαιρετικά ακριβή βέβαια: 250.000 δολάρια το ένα εισιτήριο. Σε 4-5 χρόνια εκτιμώ ότι θα μειωθεί γύρω στις 50.000». Αυτός είναι ο λεγόμενος «διαστημικός τουρισμός» που πράγματι κερδίζει συνεχώς έδαφος.

Για το τέλος, άφησα μια ερώτηση κινηματογραφικής φύσης: βλέπει ο Σκοτ Παραζίνσκι ταινίες επιστημονικής φαντασίας; Για ακόμη μία φορά, γελάει με την καρδιά του. «Ναι, πολύ», αποκρίνεται. «Απλώς μου είναι δύσκολο να χωνέψω αυτό που βλέπω. Γέλασα υστερικά με το “Αρμαγεδδών”. Αντίθετα, το “Gravity” είναι πολύ αληθοφανές αν και, από ένα σημείο κι έπειτα, γίνεται επιστημονική φαντασία. Βεβαίως, το αριστούργημα είναι το “2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος” του Στάνλεϊ Κιούμπρικ».

Σωστά: εκεί όπου ο αστροναύτης αναφωνεί, «Θεέ μου, είναι γεμάτο αστέρια».

Η συνάντηση

Συναντηθήκαμε στο Roof Garden του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» αλλά δεν προλάβαμε να γευματίσουμε λόγω του πυκνού προγράμματος του δρος Σκοτ Παραζίνσκι. Μας κέρασε ωστόσο ένα ποτήρι κρασί η Linkage Network, εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων σε θέματα ηγεσίας διεθνώς, χάρη στην οποία ο βετεράνος αστροναύτης βρέθηκε στη χώρα μας, προκειμένου να δώσει διαδραστική ομιλία στο ΘΕΑΤΡΟΝ, Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» με τίτλο «Διάστημα: Η κορυφαία εμπειρία ηγεσίας». Η ομιλία δόθηκε την περασμένη Πέμπτη.

Oι σταθμοί του

1961
Γεννιέται στις 28 Ιουλίου, στο Λιτλ Ροκ του Αρκανσο.

1969
Παρακολουθεί από την τηλεόραση την προσελήνωση του Απόλλων 11, γεγονός που τον επηρεάζει βαθιά.

1973
Η οικογένειά του εγκαθίσταται στη δυτική Αφρική. «Ηταν ένας άλλος κόσμος. Τότε ανακάλυψα ότι τα πραγματικά μαθήματα έρχονται εκτός της σχολικής
αίθουσας».

1982
Συμμετέχει σε διαστημικές έρευνες ως φοιτητής της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.

1992
Γίνεται δεκτός από τη NASA για να εκπαιδευτεί ως αστροναύτης.

1994
Στις 3 Νοεμβρίου πραγματοποιεί την πρώτη του αποστολή στο Διάστημα (STS-66). Θα ακολουθήσουν άλλες τέσσερις έως το 2007. Συνολικά θα ταξιδέψει 17 εκατομμύρια μίλια.

2009
Στις 20 Μαΐου δοκιμάζει για δεύτερη φορά να σκαρφαλώσει στην κορυφή του Εβερεστ και τα καταφέρνει (8.848 υψόμετρο). Το 2008, όταν είχε δοκιμάσει για πρώτη φορά, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει λόγω τραυματισμού στην πλάτη που τον οδήγησε στο χειρουργείο.